bron: Dierenkliniek Zuilen

De ziekte van Lyme bij de mens komt in Nederland vaak voor. Gemiddeld 14% van de teken is besmet met Lyme. Uit een enquete van het RIVM uit 1994 bleek dat in dat jaar 33.000 Nederlanders hun huisarts bezochten vanwege een tekenbeet. Van hen kregen 6500 de ziekte van Lyme.

De belangrijkste risicofactor op besmetting is de tijd die de teek op de huid doorbrengt. De teek neemt er de tijd voor om zich vol bloed te zuigen. Hoe langer dat duurt, hoe groter de kans dat je besmet raakt. Teken moet je dus zo snel mogelijk verwijderen.

Een hond loopt een veel grotere kans om een teek op te lopen dan zijn baas. Honden lopen veel vaker door het struikgewas en komen op plaatsen waar mensen amper komen. Controleer je hond dus na iedere boswandeling.

Wat zijn teken?

Teken zijn kleine spinachtige insecten die vooral in bomen en struiken zitten. Ze variëren in grootte van een halve tot enkele millimeters. Ze worden zelden groter dan een centimeter. Teken zijn parasieten. Ze leven van bloed dat ze opzuigen bij mensen en dieren. In Nederrland komt de ‘harde teek’ Ixodes ricinus voor.

Waarom zijn tekenbeten riskant?

Sommige teken zijn besmet met een bacterie, die via een beet kan worden overgebracht op mensen. Op deze manier kan men de ziekte van Lyme (Lyme’s disease) oplopen.

Hoe loop je een teek op?

Teken zijn actief in de periode van maart tot oktober. Met name bij vochtig weer zijn ze het meest actief. Teken zitten bijna altijd in bomen, struiken en hoge grassen. Als een mens of dier passeert, laat de teek zich vallen en probeert zich vast te bijten in de huid van het slachtoffer.

Teken gaan graag op plaatsen zitten waar de huid zacht, vochtig en warm is. Je kunt ze aantreffen achter de oren in de haren, tussen huidplooien, tussen tenen en vingers, in de knieholte, onder de elastiek van ondergoed of kousen, maar ook op andere plaatsen.

Waar is de kans het grootst?

De meeste tekenbeten komen voor in bos- en duingebieden, maar teken voelen zich ook thuis in parken en zelfs kleine stadstuintjes. Tekenbeten komen het vaakst voor als het een beetje warm en vochtig is. Sommige jaren zijn er heel veel teken, andere jaren bijna geen.

De meest riskante gebieden in Nederland zijn de Flevopolder, het Gooi, de regio Arnhem-Apeldoorn, Zeeland en het noorden van Limburg. Vooral de Flevopolder is berucht: wandelaars die daar van de paden afwijken, kunnen soms meer dan 100 tekenbeten oplopen.

In België is de kans op een tekenbeet het grootst in het oosten van Vlaanderen en Wallonië.

Hoe voorkom je dat?

Bij de mens- Wijk nooit van de wandelpaden af en vermijd contact met struikgewas en hoog gras. Zorg ervoor dat alle lichaamsdelen bedekt zijn. Draag dus geen korte broek en korte mouwen. Stop in risicogebieden desnoods de broekspijpen in de sokken. Teken kunnen namelijk zelfs door de kleinste openingen naar binnen kruipen.

Sinds kort is er ook een tekenwerend middel verkrijgbaar: Plantacel Zeckenpech. Dit middel kun je op de huid smeren. Redelijk goede alternatieven zijn insectenwerende middeltjes met de stof DEET erin (30-50%, kleine kinderen wat minder). Naar verluidt werkt ook Autan goed.

Controleer ’s avonds na verblijf in de natuur de huid op de aanwezigheid van teken. Zoals gezegd kunnen ze bijna overal zitten.

Bij het dier- Het beste advies hieromtrent is zonder twijfel om tekenpreventie toe te passen. Hiertoe zijn verschillende middelen geregistreerd. Een goed werkende spot-on is bijvoorbeeld Frontline en ook een tekenband zoals de Scalibor-band is een goede optie. Het is belangrijk dat men zich realiseert dat geen van die middelen volledige zekerheid biedt. Dus is het daarnaast van belang om honden die met name op braakliggende terreinen, verruigde graslanden of in natuurgebieden worden uitgelaten dagelijks op de aanwezigheid van teken te controleren (aftasten).

elektronenmicroscoopbeeld van het monddeel van een teek

Hoe verwijder je een teek?

Soms laten teken uit zichzelf los als je een hete douche of een heet bad neemt, maar dit werkt lang niet altijd.

Wat je in ieder geval nóóit moet doen: de teek verdoven met alcohol, ether of andere middelen. Daardoor zou de teek kunnen braken en zijn ziektekiemen alsnog aan je overdragen.

Ook niet veilig is de teek tussen duim en wijsvinger vast te pakken en omhoog te trekken. Zo kun je de teek platdrukken, met ook weer tot gevolg dat de bacteriën in je lichaam komen.

Veel beter is om een speciale tekentang te gebruiken. Bij de dierenarts en drogist kun je deze krijgen. ( bv. de “Teek it easy” ). Met de tang moet je de teek in zijn ‘nek’ vastpakken en net zolang ronddraaien totdat hij loslaat. Soms blijft de kop van de teek achter. Dat is geen probleem. Het restant komt er, net als een splinter, na een paar dagen vanzelf wel uit. Let er wel op dat het wondje niet gaat ontsteken, een ontsteking geeft roodheid, zwelling en pijn.

Tekenpincet

Teken kunnen de ziekte van Lyme overbrengen. De kans op deze ziekte is praktisch nihil als de teek binnen 24 uur op een juiste manier verwijderd wordt.

Gebruik hiervoor een tekenpincet. De Utermöhlen tekenpincet heeft een 2-in-1 functie om zowel kleine teken als grote teken eenvoudig en pijnloos te verwijderen. De Utermöhlen tekenpincet is te koop bij drogist en apotheken.

Gebruiksaanwijzing:
Bij kleine teken:

1. Plaats duim en wijsvinger op de witte drukknoppen aan de zijkant van de tekenpincet. Druk knoppen tegelijk in, zodat de tekenpincet open gaat.
2. Plaats de openstaande tekenpincet over de kop van de teek, zo dicht mogelijk op de huid en laat de knoppen tegelijk los.
3. Draai de pincet nu 2 tot 3 maal linksom (in de richting van de pijl) en trek de teek voorzichtig los.
4. Desinfecteer het bijtwondje, na het verwijderen van de teek, met alcohol 70%.
5. Det tekenpincet na gebruik met alcohol 70% reinigen.

Bij volgezogen teken:

1. Tekenpincet zijdelings over de gehele teek in de V-inkeping schuiven, zodat deze in de klem vast komt te zitten.
2. Draai de pincet nu 2 tot 3 maal linksom (in de richting van de pijl) en trek de teek voorzichtig los.
3. Desinfecteer het bijtwondje, na het verwijderen van de teek, met alcohol 70%.
4. De tekenpincet na gebruik met alcohol 70% reinigen

Een ander hulpje is de TRIX Tick Remover Pen van CODA Producten BV. Dit pincet bevat een ‘lasso’ waarmee je de teek bij de nek kunt vastpakken en wegdraaien. TRIX is verkrijgbaar bij apotheek en enkele buitensportzaken, o.a. Bever Zwerfsport en Zwerfkei.

In plaats van een tekentang lukt het verwijderen vaak ook met een gewone pincet, maar dit is wat riskanter. Een teek die zich al heeft volgezogen met bloed heeft een dik achterlijf, waardoor die niet goed in zijn nek is vast te pakken zonder het lijf plat te drukken.

Ontsmet, zodra de teek is verwijderd, de plek met jodium of alcohol.

Overdraagbare ziekten

Ziekte van Lyme
De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. Deze bacterie wordt verspreid door het speeksel van Ixodes-teken. De afgelopen jaren zijn Ixodes-teken in verschillende gebieden in Nederland onderzocht, en daaruit bleek dat de Borrelia-bacterie in 10 – 40 % van de teken voorkomt.

De bacterie komt via het speeksel van de teek in het bloed van hond of mens en kan van daaruit op verschillende plekken in het lichaam ziekte veroorzaken.

Bij de mens kan de ziekte variëren van vrijwel symptoomloos tot ernstige aandoeningen. Een infectie verloopt echter zelden dodelijk.

De incubatietijd = tijd tussen de tekenbeet en ziekte is enkele dagen tot weken.

Wat zijn de symptomen?

Lyme kan aandoeningen van gewrichten, huid, zenuwstelsel en hart veroorzaken. De ziekte kent drie opeenvolgende stadia.

Eerste stadium:
Binnen drie weken na de tekenbeet ontstaat een rode ringvormige plek, die geleidelijk groter wordt. De ring blijft vaak enkele maanden zichtbaar. Als in dit stadium behandeld wordt met antibiotica, wordt meestal voorkomen dat de ziekte doorzet. Als er niet behandeld wordt kan de tweede fase ontstaan, waarbij de bacterie vanaf de tekenbeet door het lichaam verspreidt.

Tweede stadium:
Enkele weken tot enkele maanden na de tekenbeet kunnen aandoeningen van het zenuwstelsel, de gewrichten en het hart ontstaan. Dit kan leiden tot pijn in de armen of benen, hoofdpijn, dubbel zien en een aangezichtsverlamming, waardoor het ooglid niet meer sluit en de mondhoek hangt. Hartklachten zijn zeldzaam.

Derde stadium:
De neurologische verschijnselen en gewrichtsklachten worden chronisch. De huid van handen onderarmen, onderbenen en voeten kunnen donkerrood tot paars verkleuren. In zeldzame gevallen kan Lyme tot de dood leiden.

Na maanden tot jaren kan de ziekte overgaan in de chronische vorm, waarbij de aandoening blijvend kan zijn.

Er bestaat een landelijk telefoonnummer waarop informatie gekregen kan worden over de ziekte van Lyme:

0900 – 2100022. Ook kan informatie gevonden worden op http://www.saag.nl/.

Bij de hond verloopt de ziekte vergelijkbaar als bij de mens, alleen ontbreekt het herkennen van een rode vlek op de huid rond de tekenbeet. Mogelijk ontstaat de vlek wel, maar wordt deze niet opgemerkt door de vacht.
Verder kan de hond lusteloos zijn, koorts hebben en minder eten, later gevolgd door kreupelheid. De verschijnselen zijn erg algemeen, vandaar dat nader onderzoek noodzakelijk is om de ziekte te kunnen vaststellen.
Bovendien worden vaak antistoffen tegen Borrelia in het bloed van honden gevonden, terwijl de dieren geen klachten hebben. Het is dus niet eenvoudig om de diagnose ziekte van Lyme bij honden te stellen.
Ook bij de hond is een behandeling met antibiotica meestal voldoende om een te stoppen.

Hoe is de ziekte te behandelen?

Er bestaat nog geen vaccin tegen Lyme op de markt. De ziekte kun je dus niet met medische middelen voorkomen.
Gelukkig is behandelen en genezen met antibiotica in elk stadium van de ziekte wel mogelijk. De kans op herstel is bijna 100%, maar in een later stadium groeit de kans op restverschijnselen.
Ga in ieder geval altijd naar de huisarts. Gebruik nóóit aspirine om koorts te onderdrukken. Paracetamol is daarentegen niet gevaarlijk.

Is Lyme besmettelijk?

De ziekte is niet besmettelijk. Mensen kunnen elkaar niet besmetten en kunnen ook niet besmet raken door teken te verwijderen bij andere mensen of bij honden.

Ben ik na genezing immuun?

Nee, het lichaam bouwt wel afweerstoffen op, maar dit is niet voldoende. Een tekenbeet kan dus opnieuw leiden tot Lyme.

Babesiose

Deze ziekte wordt veroorzaakt door de parasiet Babesia die schade aanricht in de rode bloedcellen. Ziekte treedt vooral op bij dieren die pas op latere leeftijd met de parasiet in aanraking komen, dus bijvoorbeeld bij dieren die op vakantie naar een besmet gebied gaan. teek
Dermacentor teek
Er zij verschillende babesia-soorten die in verschillende gebieden voorkomen, zoals Babesia canis in Zuid-Europa, Babesia rossi in Afrika en Babesia gibsoni in Zuid-Azië.
De parasiet wordt overgedragen door onder andere Dermacentorteken, zodat een dier ziek kan worden na een beet van een teek, waarbij de teek zijn met Babesia besmette speeksel in het dier brengt.
Bij de hond kan een Babesia-besmetting als volgt verlopen:
De incubatietijd = tijd tussen besmetting en ziekte is 1 – 2 weken.
De hond wordt sloom, wil minder of niet meer eten en krijgt koorts. Later kan de urine rood verkleuren en kan de hond last krijgen van geelzucht.
Een enkele kan de parasiet ook schade aanrichten in de bloedvaten van de hersenen, waardoor afwijkend gedrag en afwijkende bewegingen of verlammingen kunnen ontstaan. Deze vorm van Babesiose komt echter zelden voor.
Over het algemeen kan een dier met de juiste behandeling en medicijnen goed van een Babesia-infectie herstellen.

Ehrlichiose

Deze ziekte wordt veroorzaakt door de parasiet Ehrlichia die schade aanricht in de witte bloedcellen en aan de wanden van de bloedvaten zelf.
Van belang is vooral Ehrlichia canis, een parasiet die verspreid wordt door Rhipicephalus-teken. Deze parasiet kan vooral bij honden die op vakantie zijn geweest in Afrika, Azië, Noord-Amerika of zuid-Europa ziekte veroorzaken. Bij onderzoeken van Ixodes-teken in Nederland bleken echter ook een deel van deze teken besmet te zijn met Ehrlichia, waardoor er ook in Nederland een kans bestaat op het oplopen van deze infectie.
Vooral de Duitse Herdershond lijkt erg gevoelig te zijn voor een infectie met Ehrlichia.
De ziekte bij de hond kan als volgt verlopen:
De incubatietijd = tijd tussen besmetting en ziekte is 5 – 20 dagen.
Eerst treedt de acute fase op met koorts, braken,benauwdheid, niet willen eten, sloomheid en soms makkelijk bloeden. Deze fase duurt 2 – 4 weken.
Dan volgt een periode zonder verschijnselen, de hond lijkt opgeknapt.
Aansluitend kan een chronische fase aanbreken. Dit gebeurt echter niet bij alle honden, en is onder andere afhankelijk van de weerstand en conditie van de hond.
De ernst van de chronische fase kan variëren, en kan mild of ernstig verlopen.
De ernstige vorm van de chronische fase kan gepaard gaan met bloeden, bv uit de neus, ontstekingen aan de ogen, kreupel lopen, zenuwverschijnselen en vocht vasthouden in de poten of kop. Het risico op doodbloeden is aanwezig, net als het risico dood te gaan aan een bijkomende infectie met een andere ziektekiem.
Als een infectie met Ehrlichia is vastgesteld, kan deze behandeld worden met antibiotica en andere medicijnen, die dan enkele weken lang gegeven moeten worden.

Tick-borne encefalitis
Deze ziekte wordt veroorzaakt door een virus dat verspreid kan worden door Ixodes-teken die voorkomen in Scandinavië en Centraal-Europa. Besmetting kan optreden tijdens een bezoek aan deze gebieden. In West-Europa komt de ziekte niet voor.

Bij de mens verloopt de ziekte als volgt:
De incubatietijd = tijd tussen besmetting en ziekte is ongeveer 14 dagen.
Als eerste treedt er koorts, hoofdpijn, misselijkheid en braken op. Later kunnen er in ernstige gevallen verschijnselen van hersenvliesontsteking ontstaan, zoals nekpijn, verergering van de hoofdpijn en verlammingen.
In zeldzame gevallen kan dit tot de dood leiden.
In geval van besmetting kan binnen 4 dagen een antiserum worden toegediend, waardoor de infectie gestopt wordt.

Brengen teken ook nog andere ziektes over?

Ja, maar vrijwel niet in Nederland. Tussen het oosten van Frankrijk en Rusland komt ook Frühsommer-Meningo-encephalitis (FSME) voor. Eén tot twee weken na de beet treedt tijdelijk koorts op. De koorts kan zich later herhalen, maar dan ook nog met neurologische verschijnselen (encephalitis). Is de ziekte eenmaal opgetreden, dan is geen behandeling met medicijnen mogelijk. Voorkomen is wel mogelijk, mits een arts binnen vier dagen na de beet afweerstoffen kan toedienen.

In landen rondom de Middellandse Zee brengen teken ook Fièvre boutonneuse over. Op de plaats van de tekenbeet verschijnt eerst een klein zweertje. Daarna volgen koorts en rode vlekjes, eerst op de handpalmen en voetzolen, en later over het hele lichaam. De ziekte wordt behandeld met het antibioticum doxycycline.